ดีปลี (Long Pepper : Piper longum) เป็นสมุนไพรที่อยู่ในวงศ์พริกไทย (Piperaceae) มีลักษณะคล้ายพริกไทยแต่มีผลเป็นช่อทรงกระบอก นิยมใช้ในตำรับยาไทยและอายุรเวทมาตั้งแต่อดีต มีรสเผ็ดร้อนและกลิ่นหอมเฉพาะตัว ใช้เป็นทั้งเครื่องเทศและยาสมุนไพร
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ของดีปลี
- ลำต้น: เป็นไม้เถาเลื้อย อายุหลายปี มีข้อปล้องตามลำต้น
- ใบ: ใบเดี่ยว รูปไข่ ปลายใบแหลม ผิวใบเรียบ ขอบใบเรียบ
- ดอก: ออกเป็นช่อทรงกระบอก ขนาดเล็ก สีเขียว
- ผล: ผลอ่อนสีเขียว เมื่อสุกจะเปลี่ยนเป็นสีแดงคล้ำ มีเมล็ดเล็ก ๆ ภายใน
- ราก: เป็นรากแขนง มีสรรพคุณทางยา
คุณค่าทางโภชนาการของดีปลี (ต่อ 100 กรัม)
- พลังงาน: 296 กิโลแคลอรี
- คาร์โบไฮเดรต: 68 กรัม
- โปรตีน: 10 กรัม
- ไขมัน: 3.3 กรัม
- ไฟเบอร์: 26 กรัม
- ธาตุเหล็ก: 7 มิลลิกรัม
- แคลเซียม: 440 มิลลิกรัม
- โพแทสเซียม: 1,250 มิลลิกรัม
- วิตามินซี: 31 มิลลิกรัม
สรรพคุณของดีปลี
- ช่วยบรรเทาอาการไอและขับเสมหะ – ลดอาการไอเรื้อรังและละลายเสมหะ
- ช่วยขับลมในลำไส้ – บรรเทาอาการท้องอืด ท้องเฟ้อ และแน่นจุกเสียด
- กระตุ้นระบบเผาผลาญ – มีฤทธิ์ช่วยเผาผลาญไขมันและลดน้ำหนัก
- ช่วยให้ร่างกายอบอุ่น – ฤทธิ์เผ็ดร้อนช่วยกระตุ้นการไหลเวียนโลหิต
- ช่วยบรรเทาอาการไข้หวัด – ลดน้ำมูกและช่วยลดไข้
- บำรุงธาตุไฟ – ปรับสมดุลธาตุในร่างกาย ช่วยให้ระบบย่อยอาหารทำงานดีขึ้น
- ช่วยลดอาการปวดข้อ – ใช้เป็นยาทาภายนอกเพื่อบรรเทาอาการปวดกล้ามเนื้อและข้อ
- ช่วยขับปัสสาวะ – ลดอาการบวมน้ำและช่วยขับของเสียออกจากร่างกาย
- ช่วยบรรเทาอาการปวดประจำเดือน – ช่วยลดอาการปวดท้องระหว่างมีรอบเดือน
วิธีการใช้ดีปลี
1. ใช้ดีปลีเป็นยาแผนไทย
- ต้มน้ำดื่มเพื่อแก้ไอ ขับเสมหะ และขับลม
- ใช้บดเป็นผง ผสมกับน้ำผึ้ง รับประทานเพื่อลดไข้และแก้เจ็บคอ
- นำมาตำรวมกับสมุนไพรอื่นเพื่อใช้พอกแก้ปวดข้อ
2. ใช้ดีปลีเป็นเครื่องเทศ
- ใช้ปรุงรสในแกงเผ็ด เครื่องแกง และซอสต่าง ๆ
- ใช้ร่วมกับขิง กระเทียม และขมิ้นเพื่อเพิ่มความเผ็ดร้อนในอาหาร
- ใส่ในชาสมุนไพรเพื่อช่วยย่อยอาหาร
วิธีการปลูกดีปลี
ดีปลีเป็นพืชที่ปลูกง่ายในเขตร้อน ต้องการความชื้นสูงและแสงแดดรำไร วิธีการปลูกมีดังนี้:
- การเตรียมดิน – ใช้ดินร่วนซุยที่มีการระบายน้ำดี
- การปลูก – ใช้วิธีปักชำกิ่งหรือต้นกล้า ควรมีไม้พยุงให้เถาเลื้อย
- การดูแลรักษา – รดน้ำวันละครั้ง ใส่ปุ๋ยอินทรีย์เดือนละครั้ง
- การเก็บเกี่ยว – สามารถเก็บเกี่ยวผลได้เมื่อมีอายุ 8-12 เดือน ผลควรเก็บก่อนสุกเต็มที่
ข้อควรระวังในการใช้ดีปลี
- ผู้ที่มีอาการร้อนในควรหลีกเลี่ยง – เนื่องจากมีฤทธิ์ร้อน อาจทำให้อาการรุนแรงขึ้น
- ผู้ที่เป็นโรคกระเพาะอาหารควรระมัดระวัง – ฤทธิ์เผ็ดร้อนอาจทำให้เกิดการระคายเคือง
- สตรีมีครรภ์และให้นมบุตรควรปรึกษาแพทย์ก่อนใช้ – อาจส่งผลต่อฮอร์โมนและระบบไหลเวียนเลือด
สรุป
ดีปลี (Piper longum) เป็นสมุนไพรที่มีสรรพคุณมากมาย ทั้งในด้านการแพทย์แผนไทยและการใช้เป็นเครื่องเทศในอาหาร มีฤทธิ์ช่วยขับลม แก้ไอ บรรเทาอาการไข้หวัด และช่วยกระตุ้นระบบเผาผลาญ อย่างไรก็ตาม ควรใช้ในปริมาณที่เหมาะสมและหลีกเลี่ยงในผู้ที่มีภาวะสุขภาพบางอย่าง
