ชะเอม (Glycyrrhiza glabra และ Glycyrrhiza uralensis) เป็นสมุนไพรที่ใช้กันอย่างแพร่หลายในแถบเอเชีย ยุโรป และตะวันออกกลาง นิยมใช้รากของพืชชนิดนี้ในทางการแพทย์แผนจีน แผนไทย และอายุรเวท ชะเอมมีรสหวานธรรมชาติ เนื่องจากมีสารไกลไซริซิน (Glycyrrhizin) ซึ่งให้ความหวานมากกว่าน้ำตาลถึง 50 เท่า
ประเภทของชะเอม
- ชะเอมไทย (Thai Licorice) – Glycyrrhiza uralensis
- พบได้ทั่วไปในประเทศไทยและแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
- ใช้ในตำรับยาสมุนไพรไทยเพื่อรักษาอาการไอ ขับเสมหะ และบรรเทาอาการเจ็บคอ
- ชะเอมเทศ (Chinese / Persian Licorice) – Glycyrrhiza glabra
- พบมากในประเทศจีน อินเดีย และอิหร่าน
- ใช้เป็นส่วนผสมในยาแผนโบราณ อาหาร และผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ของชะเอม
- ลำต้น: เป็นไม้พุ่มหรือไม้ยืนต้นขนาดเล็ก สูงประมาณ 1-2 เมตร
- ใบ: ใบประกอบแบบขนนก สีเขียวเข้ม
- ดอก: สีม่วงอ่อนหรือขาว ออกเป็นช่อที่ปลายกิ่ง
- ราก: มีสีเหลืองเข้ม รสหวาน นิยมนำมาใช้ประโยชน์ทางยา
คุณค่าทางโภชนาการของรากชะเอม (ต่อ 100 กรัม)
- พลังงาน: 375 กิโลแคลอรี
- คาร์โบไฮเดรต: 93 กรัม
- โปรตีน: 0.2 กรัม
- ไขมัน: 0.05 กรัม
- ใยอาหาร: 2 กรัม
- ธาตุเหล็ก: 3.5 มิลลิกรัม
- แคลเซียม: 75 มิลลิกรัม
- โพแทสเซียม: 382 มิลลิกรัม
- สารไกลไซริซิน (Glycyrrhizin): 10-20%
สรรพคุณของชะเอม
- บรรเทาอาการไอและขับเสมหะ – ลดอาการระคายเคืองคอ และช่วยละลายเสมหะ
- ช่วยรักษาโรคกระเพาะอาหาร – ลดการอักเสบของเยื่อบุกระเพาะอาหาร และช่วยบรรเทาอาการกรดไหลย้อน
- ลดอาการอักเสบ – มีสารต้านการอักเสบที่ช่วยบรรเทาอาการแพ้ และโรคภูมิแพ้
- ช่วยต้านอนุมูลอิสระ – ช่วยลดความเสี่ยงของโรคหัวใจและมะเร็งบางชนิด
- บำรุงตับ – มีฤทธิ์ป้องกันตับจากสารพิษ และช่วยลดการสะสมไขมันในตับ
- ช่วยควบคุมน้ำตาลในเลือด – สารสกัดจากชะเอมช่วยลดระดับน้ำตาลในเลือด
- ช่วยบรรเทาอาการปวดประจำเดือน – ลดอาการปวดท้อง และช่วยปรับฮอร์โมนในร่างกาย
- ช่วยเพิ่มระบบภูมิคุ้มกัน – กระตุ้นการทำงานของเซลล์เม็ดเลือดขาว
วิธีการใช้ชะเอม
- ชาชะเอม – ต้มรากแห้งในน้ำเดือด 5-10 นาที แล้วดื่ม
- สารสกัดชะเอม – ใช้ในรูปแบบผงหรือแคปซูลสำหรับอาหารเสริม
- ชะเอมในเครื่องดื่ม – ใช้แต่งรสชา สมุนไพร และเครื่องดื่มแอลกอฮอล์
- ใช้เป็นส่วนผสมในอาหาร – ใช้ในขนมหวาน และซอสปรุงรส
- ยาชะเอมสำหรับรักษาผิว – ใช้ในผลิตภัณฑ์บำรุงผิวเพื่อช่วยลดรอยด่างดำ และรักษาสิว
ข้อควรระวังในการใช้ชะเอม
- ไม่ควรบริโภคเกินวันละ 5 กรัม – การบริโภคมากเกินไปอาจทำให้เกิดผลข้างเคียง เช่น ความดันโลหิตสูง และบวมน้ำ
- ผู้ป่วยโรคหัวใจและความดันโลหิตสูงควรหลีกเลี่ยง – อาจทำให้ระดับโพแทสเซียมในร่างกายลดลง
- สตรีมีครรภ์และให้นมบุตรควรปรึกษาแพทย์ก่อนใช้ – อาจมีผลกระทบต่อฮอร์โมน
- ผู้ที่รับประทานยาขับปัสสาวะและยาต้านการแข็งตัวของเลือดควรระวัง – อาจเกิดปฏิกิริยากับยา
สรุป
ชะเอม (Licorice) เป็นสมุนไพรที่มีสรรพคุณหลากหลายทั้งในด้านการบำรุงร่างกาย และรักษาโรคต่าง ๆ โดยเฉพาะโรคทางเดินหายใจ กระเพาะอาหาร และตับ อย่างไรก็ตาม ควรใช้ในปริมาณที่เหมาะสม และหลีกเลี่ยงการใช้ในกลุ่มเสี่ยง เพื่อให้ได้รับประโยชน์จากชะเอมอย่างปลอดภัย
