มันสำปะหลัง (Manihot esculenta) เป็นพืชหัวที่มีความสำคัญทางเศรษฐกิจและโภชนาการ มีถิ่นกำเนิดในทวีปอเมริกาใต้ และแพร่กระจายไปยังเขตร้อนทั่วโลก รวมถึงประเทศไทย ซึ่งเป็นหนึ่งในผู้ผลิตและส่งออกมันสำปะหลังรายใหญ่ของโลก หัวมันสำปะหลังเป็นแหล่งคาร์โบไฮเดรตที่สำคัญ และสามารถนำมาใช้ประโยชน์ได้หลากหลาย ทั้งในด้านอาหารและอุตสาหกรรม
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
- ลำต้น: ไม้พุ่มสูงประมาณ 1-3 เมตร ลำต้นตั้งตรง เปลือกสีน้ำตาลหรือเขียว มีร่องตื้นตามแนวยาว
- ใบ: ใบเดี่ยวเรียงสลับ รูปฝ่ามือ แฉก 3-7 แฉก ปลายใบแหลม ก้านใบยาว
- ดอก: ออกเป็นช่อที่ปลายกิ่ง ดอกตัวเมียอยู่โคนช่อ ดอกตัวผู้อยู่ปลายช่อ
- ผล: เป็นผลแห้งรูปทรงกลม มีสัน 6 สัน ภายในมีเมล็ด 3 เมล็ด
- รากและหัวใต้ดิน: รากสะสมอาหารเจริญเป็นหัวใต้ดิน เปลือกสีน้ำตาล เนื้อในสีขาวหรือเหลืองอ่อน
สายพันธุ์มันสำปะหลัง
มันสำปะหลังแบ่งออกเป็น 2 ประเภทหลัก:
- พันธุ์หวาน – มีปริมาณกรดไฮโดรไซยานิกต่ำ สามารถบริโภคโดยตรงหลังปรุงสุก
- พันธุ์ขม – มีปริมาณกรดไฮโดรไซยานิกสูง ต้องผ่านกระบวนการแปรรูปก่อนบริโภค
ฤดูการปลูกและการเก็บเกี่ยว
- ฤดูปลูก: สามารถปลูกได้ตลอดปี แต่จะเติบโตได้ดีในช่วงต้นฤดูฝน (พฤษภาคม-มิถุนายน)
- ระยะเวลาในการเติบโต: ใช้เวลาประมาณ 8-12 เดือนก่อนเก็บเกี่ยว
- การเก็บเกี่ยว: เมื่อใบเริ่มร่วงและลำต้นเปลี่ยนเป็นสีน้ำตาล สามารถขุดหัวมันขึ้นมาได้
คุณค่าทางโภชนาการ
ในปริมาณ 100 กรัม มันสำปะหลังประกอบด้วย:
- พลังงาน: 160 กิโลแคลอรี
- คาร์โบไฮเดรต: 38 กรัม
- โปรตีน: 1.3 กรัม
- ไขมัน: 0.3 กรัม
- ใยอาหาร: 1.8 กรัม
- แคลเซียม: 16 มิลลิกรัม
- ธาตุเหล็ก: 0.3 มิลลิกรัม
ประโยชน์และการใช้ประโยชน์
1. ในอุตสาหกรรมอาหาร
- ผลิตแป้งมันสำปะหลัง ใช้ในขนม เบเกอรี่ และอาหารแปรรูป
- ผลิตวุ้นเส้นและก๋วยเตี๋ยว
- ใช้ทำอาหารแปรรูป เช่น ขนมขบเคี้ยว
2. ในอุตสาหกรรมการเกษตรและพลังงาน
- ใช้เป็นวัตถุดิบในการผลิตอาหารสัตว์
- ใช้ผลิตเอทานอลเพื่อเป็นพลังงานทดแทน
- ใช้ทำกาว กระดาษ และสิ่งทอ
วิธีการแปรรูปมันสำปะหลัง
- การทำแป้งมันสำปะหลัง
- นำหัวมันมาปอกเปลือก ล้างให้สะอาด และบดละเอียด
- กรองเอาเนื้อแป้งออกจากเส้นใย
- ตากแป้งให้แห้งและบดเป็นผง
- การทำมันสำปะหลังต้ม
- ปอกเปลือกมันสำปะหลังและหั่นเป็นชิ้น
- ต้มในน้ำเดือดจนเนื้อนิ่ม รับประทานได้
ข้อควรระวังในการบริโภค
- สารไซยาไนด์ – มันสำปะหลังดิบมีสารไกลโคไซด์ซึ่งสามารถเปลี่ยนเป็นไซยาไนด์ได้ ควรปรุงสุกก่อนรับประทาน
- การรับประทานมากเกินไป – อาจทำให้เกิดภาวะท้องอืดและปัญหาทางเดินอาหาร
สรุป
มันสำปะหลังเป็นพืชที่มีความสำคัญทางเศรษฐกิจและโภชนาการ นิยมใช้เป็นอาหารแปรรูป และเป็นวัตถุดิบสำคัญในอุตสาหกรรมต่าง ๆ การบริโภคมันสำปะหลังอย่างถูกต้องและเหมาะสมจะช่วยให้ได้รับประโยชน์สูงสุดจากพืชชนิดนี้
